Pięć lat temu Watykan udostępnił archiwa dotyczące Piusa XII

Mija pięć lat, odkąd Watykan udostępnił swoje archiwa dotyczące Piusa XII. Archiwa zawierają tysiące listów z prośbami do papieża, który publicznie milczał. Od tego czasu gorące debaty na temat stosunku papieża do Holokaustu stały się spokojniejsze i bardziej stonowane również dlatego, że archiwa kryją w sobie kilka niespodzianek. Przypomina o tym korespondent niemieckiej agencji katolickiej KNA, Roland Juchem.

Stuttgart w sierpniu 2024 r.: Amerykanin Peter Einstein po raz pierwszy odwiedza rodzinne miasto swoich dziadków, Elisabeth i Leo Einsteinów. W kiosku kupuje gazetę `Stuttgarter Zeitung` , w której jeden z artykułów  wprawia go w szok, gdyż omawia wyniki badań dotyczących papieża Piusa XII (1939-1958) – i wspomina babcię Einsteina, Elisabeth.

Pierwsze tego typu znalezisko 

Na list z prośbą do papieża od Einstein, a także na część historii rodziny Einsteinów, o której Peter wcześniej nic nie wiedział, natknął się w archiwum watykańskim zespół kierowany przez historyka Kościoła z Münster, Huberta Wolfa. 

W swoim liście Elisabeth Einstein napisała: „Mamy troje dzieci w wieku 17, 16 i 12 lat. (…) Mój mąż i trójka moich dzieci są Żydami (…) Te i inne okoliczności zmuszają nas do jak najszybszej emigracji, mianowicie do USA (…) Od czasu wojny za przejazd trzeba było płacić obcą walutą, zmuszeni jesteśmy ją zdobywać za granicą”. Dlatego prosiła o pomoc. 

„To był pierwszy tego rodzaju list, jaki trafił w moje ręce 5 marca 2020 r.” – poinformował niedawno Wolf w raporcie tymczasowym na temat swoich badań. 2 marca 2020 roku Watykan otworzył archiwa dotyczące pontyfikatu Piusa XII. Przyjechali historycy z całego świata. Czy można zakończyć trwającą od dziesięcioleci debatę na temat tego, dlaczego Pius XII milczał o Holokauście? Eksperci ostrzegają jednak, że poważnych efektów można spodziewać się dopiero za trzy do pięciu lat.  

Historyk Simon Unger-Alvi napisał pod koniec grudnia w niemieckim dzienniku „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, że do postaci papieża Pacellego można zbliżyć się jedynie przez pryzmat jego ambiwalencji. W Niemieckim Instytucie Historycznym (DHI) w Rzymie Unger-Alvi kieruje projektem badawczym poświęconym Piusowi XII. w okresie powojennym. W jego ocenie Pius XII jako człowiek i jako papież wydaje się często sprzeczny: częściowo reakcyjny, częściowo postępowy. Z jednej strony interesował się bardzo nowoczesną technologią i myślał na temat kolonializmu nowocześniej niż ówczesne mocarstwa kolonialne, Wielka Brytania i Francja. Jednocześnie papież Pacelli był zagorzałym antykomunistą.

Akta w Archiwach potwierdzają to, co było już częściowo wiadome. Pomimo początkowego oporu Francji Pius XII poparł integrację Republiki Federalnej Niemiec z Zachodem, zamiast proponowanych przez Józefa Stalina neutralnych, zjednoczonych Niemiec. W tym samym czasie wspólnie z  biskupami włoskimi promował założenie „Democrazia Cristiana” (Chrześcijańska Demokracja – główne ugrupowanie włoskiej sceny politycznej po zakończeniu II wojny światowej) przeciw włoskim komunistom.

Do tej pory zespół Wolfa odkrył prawie 10 000 takich listów z prośbami od Żydów,  które znajdują się w 1100 pudłach archiwalnych z sześciu archiwów. Te listy pisane w 17 językach liczą około 17 400 stron. “Wszystkie mają zostać udostępnione publicznie w wydaniu krytycznym i będą opracowane dydaktycznie, aby utrzymać żywe historie ludzi, których naziści chcieli zniszczyć” – powiedziała Barbara Schüler, historyk z Katedry Historii Kościoła na Uniwersytecie w Münster. 

Dotychczas historia dotycząca stanowiska Watykanu wobec Holokaustu została zrekonstruowany na podstawie zaledwie kilkunastu listów. Aby to zrobić, badacze musieli przeszukać archiwa różnych instytucji kurialnych, a także ambasad, władz imigracyjnych i Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem.

Pierwsze wstępne wyniki Wolf określił w następujący sposób: “W większości przypadków papież i Kuria Rzymska chcieli pomóc, ale często im się to nie udawało z powodu stanowiska innych państw, chaosu wojny i własnej biurokracji. Osobiście Pius XII widział około jednej dziesiątej wszystkich listów. W Kurii byli zarówno antysemici, jak i przyjaciele Żydów. I dlaczego Pius milczał na temat Holokaustu, choć o nim wiedział?”.

„Prawdopodobnie zostali zamordowani”

Wolf zwrócił uwagę , że Pius XII milczał już wtedy, gdy Niemcy zamordowali 100 000 Polaków-katolików i zacytował list papieża do biskupa Würzburga, Matthiasa Ehrenfrieda: „Tam, gdzie papież chciałby głośno krzyczeć, jego urząd nakazuje mu milczenie”. – „On milczy” – tłumaczył Wolf – „ponieważ uważa, że musi stać ponad partiami. Jakiekolwiek wyrażenie solidarności z jedną lub drugą stroną spowodowałoby niepożądane przywłaszczenia”.

A co z listem Elisabeth Einstein? Po długich rozmowach między Kurią a diecezją Rottenburg-Stuttgart – Elisabeth, która nie była religijna, została ochrzczona w 1936 roku – ostatecznie obiecano jej 200 dolarów na pokrycie kosztów podróży. Za późno. Naukowcy nie wiedzą nic o losie jej męża i dwójki pozostałych dzieci. „Prawdopodobnie zostali zamordowani” – mówi Wolf.

Tylko syn Kurt Werner przeżył obóz koncentracyjny w Rydze.  O jego przeżyciach mogli opowiedzieć zespołowi historyków z Münster synowie Peter i Michael Einstein po tym, gdy po raz pierwszy przeczytali, jak ich babcia starała się uciec przed Holokaustem korzystając również z pomocy Watykanu.

The post Pięć lat temu Watykan udostępnił archiwa dotyczące Piusa XII first appeared on eKAI.