John Milbank w Warszawie: nie ma świeckich dyskursów, a język religijny bywa nadużywany w polityce

Prof. John Milbank wskazał, że pomimo powrotu języka religijnego do dyskursu politycznego, co często widać w języku populistycznych partii prawicowych i u polityków, często jest on nadużywany i służy do forsowania zupełnie niechrześcijańskich albo antychrześcijańskich postaw – jak nacjonalizmu, ksenofobii czy drapieżnego kapitalizmu. Światowej sławy brytyjski teolog wziął udział w spotkaniu na temat pierwszej polskiej monografii poświęconej jego szkole myślenia, autorstwa dr. Piotra Popiołka, który poprowadził rozmowę. Wydarzenie odbyło się w siedzibie redakcji Teologii Politycznej, która jest wydawcą książki „Herezja sekularności. Tropami myśli Johna Milbanka”.

Piotr Popiołek pytał Milbanka o historię powstania jego pierwszej książki, która wywoła tak wielkie poruszenie w latach 90 w środowiskach świeckich filozofów i socjologów, jak i wśród teologów. Milbank zwrócił uwagę, że na uczelniach dominowało przeświadczenie o nadrzędności nauk społecznych i filozofii po Kancie względem teologii i religii: „Teologia kłania się świeckiej ekspertyzie, tłumacząc idee teologiczne na współczesne pojęcia, czy przyjmuje że wykorzystanie tej świeckiej wiedzy w jakiś sposób ujawni sedno teologii.” Takie założenie, które często przyjmowała teologia liberalna, zakłada, że „rdzeń chrześcijaństwa w ogóle nie jest religijny” i że można religię opisywać w całkowicie świeckich sposób pozbawiony języka metafizycznego. Radykalna Ortodoksja jako pierwsza jasno stwierdziła, że „nie ma świeckich dyskursów”. Genealogia nauk społecznych, której dokonał Milbank i inni badacze, idący w jego ślady, wykazała, że nawet te świeckie nauki wywodzą się z tradycji teologicznych: „W naukach społecznych ukryte są teologiczne założenia, które są wątpliwe z perspektywy ortodoksji chrześcijańskiej. Są zbyt woluntarystyczne, nominalistyczne i gnostyckie”.

Piotr Popiołek zwrócił uwagę, że paradoksalnie tezy Milbanka i Radykalnej Ortodoksji spotkały się z mniejszym oporem wśród świeckich badaczy niż teologów. To, że idea świeckich dominująca w naukach społecznych i politycznych ma swe źródła w pewnych nurtach teologii i ma korzenie u Jana Dunsa Szkota, mimo kontrowersji, spotkała się z dość sporą akceptacją wśród badaczy np. Charlesa Taylora. Z kolei wynikające z tego kolejne założenia Milbanka, jak to że teologia musi być dominującą narracją, a język teologii powinien móc opisywać relacje społeczne i polityczne, spotkały się już z większym oporem, w tym właśnie teologów. Złamanie konsensusu o rozdzieleniu świeckiej rzeczywistości społecznej i teologii jako pewnej osobnej narracji, nadbudowie, spotkało się ze sprzeciwem nie tylko liberalnych teologów. Milbank bowiem jednocześnie krytykował neotomistów za odejście od nauki Tomasza, jak i teologię franciszkańską.

Milabnk zwrócił uwagę, że dzisiaj chrześcijanie są w podobnej sytuacji, co sto lat temu: „Świecki liberalizm ma kłopoty… Znajdujemy się w podobnych warunkach, jak chrześcijanie w latach 30., kiedy wielu z nich było rozczarowanych liberalizmem. Byli kuszeni przez komunizm, faszyzm, falangizm w Hiszpanii. Ale tak jak większość wyrafinowanych chrześcijańskich myślicieli tamtych czasów – jak Karl Barth, Simone Weil, Emmanuel Mounier, Jacques Maritain – mówimy: nie, musimy szukać trzeciej drogi. Myślę, że w pewnym sensie wróciliśmy do tamtego momentu”. Zwrócił uwagę, że pomimo powrotu języka religijnego do dyskursu politycznego, co często widać w języku populistycznych partii prawicowych i u polityków, często jest on nadużywany i służy do forsowania zupełnie niechrześcijańskich albo antychrześcijańskich postaw – jak nacjonalizmu, ksenofobii czy drapieżnego kapitalizmu. Dlatego trzeba wrócić do teologii, żeby rozumieć chrześcijańską doktrynę i umieć się posługiwać się odpowiednio tym językiem. W dyskusji zwrócił uwagę, że przykładem takiego nadużywania języka było fałszywa interpretacja Ordo Amoris przez wiceprezydenta USA JD Vance’a z jednej strony, a z drugiej list papieża Franciszka, który według Brytyjczyka również nie był wierny tradycyjnej interpretacji i był zbyt liberalny. Dlatego Milbank podkreśla istotę intelektualnej uczciwości w takich dyskusjach – jest to znacznie trudniejsze i wymaga więcej wysiłku niż populistyczne odwoływanie się do języka religijnego.

John Milbank jest filozofem i teologiem brytyjskim (anglikaninem), który zasłynął książką „Teologia i nauka społeczna”. Dowodził w niej, że idea świeckości, na której została zbudowana nowoczesność wraz ze współczesnymi naukami, polityką i ekonomią, wywodzi się z bardzo konkretnej tradycji teologii i filozofii chrześcijańskiej. Jego głównym założeniem, które zainspirowało cały ruch intelektualny „Radykalnej Ortodoksji”, było to, że nowoczesna „świeckość”, jako pewna areligijna neutralna postawa obojętna względem rzeczywistości metafizycznej, nie istnieje, gdyż w swoich przed-założeniach jest ściśle teologiczna, a współczesne nauki społeczne są kryptoteologiami (ukrytymi teologiami). Dlatego też jego postulatem jest powrót do ortodoksyjnej katolickiej teologii jako głównej narracji (metanarracji) i zaprzestanie podporządkowywania teologii, czy oddzielania teologii od tych nauk, które są rzekomo bardziej obiektywne. Proponuje przy tym specyficzną interpretację historii teologii chrześcijańskiej, w której kontrastuje ortodoksyjną tradycję idącą za chrześcijańskim platonizmem, Augustynem, Tomaszem z Akwinu, Mikołajem z Kuzy, z jego zdaniem heterodoksyjną tradycją franciszkańską, mającą źródła głównie w Dunsie Szkocie i jego teorii filozoficznej. Ruch Radykalnej Ortodoksji, który zapoczątkował pod koniec lat 90. i jego tezy, znalazły zwolenników wśród intelektualistów katolickich, jak i u bardziej tradycyjnych anglikanów, ewangelików oraz prawosławnych. Książka dr. Piotra Popiołka „Herezja sekularności. Tropami myśli Johna Milbanka” jest pierwszą pracą, która w sposób systematyczny ukazuje myśl Johna Milbanka, jej rozwój jak i kontrowersje, które wywołała.

The post John Milbank w Warszawie: nie ma świeckich dyskursów, a język religijny bywa nadużywany w polityce first appeared on eKAI.